موشک‌های ضد کشتی نیروی دریایی ایران

علاوه بر این در نیروی زمینی هم اتفاقات مثبتی در حال رخ دادن است و نفربرها و خودروهای زرهی قابل توجهی رونمایی شده و به دستور فرمانده کل قوا، مسائل مربوط به نت (نگهداری و تعمیرات) دستگاه‌های قدیمی در اولویت نیروهای مسلح قرار گرفته است. با عنایت به این موضوع که امروزه در همه زمینه‌ها در حال پیشرفت هستیم، می‌خواهیم به معرفی موشک‌های ضد کشتی ایران بپردازیم و این مهم را با مختصری از پیشینه موشک‌های ضد کشتی آغاز کنیم.

پیشینه موشک‌های ضد کشتی

حکومت پهلوی دوم با خرید ناوچه الوند در دهه ۷۰ میلادی، مجهز به اولین موشک ضد کشتی شد که ساخت ایتالیایی‌ها بود. در بحبوحه فروپاشی حکومت شاه و ظهور انقلاب اسلامی، دو موشک دیگر به جمع ضد کشتی‌های ایران پیوستند که نام آن‌ها هارپون و سی کیلیر بود. (البته سی کیلیر همان موشکی بود که روی ناوچه الوند مستقر شده بود)

موشک‌های فوق از روی شناورهای کلاس الوند و کلاس کمان شلیک می‌شدند. همچنین علاوه بر این دو شناور، تنها هواپیمای گشت‌زنی دریایی که ایران در آن زمان داشت، P3 بود. این هواپیما می‌توانست موشک ضد کشتی حمل و شلیک کند. با این اوصاف عملا سکوی موشک ساحل پرتاب نداشتیم و برنامه‌های شاه هم برای ارتقای موشک هارپون و نصب آن روی تمامی هواپیماهای پی 3 و حتی اف 14 با ظهور و بروز انقلاب اسلامی لغو شد.

جنگ هشت ساله فرا رسید و ما در زمینه پرتاب موشک‌های ضد کشتی نزدیک به صفر بودیم. متاسفانه حتی موشک سی کیلیر که از روی ناوچه کلاس الوند پرتاب می‌شد، پر از ایراد و مشکل بود و موشک‌های هارپون هم که کارآمدی بیشتری داشتند، به علت تعداد کم قابل استفاده نبودند. (حدودا ۱۰ تیر موشک ضد کشتی هارپون داشتیم)

البته شاه پیش از اینکه انقلاب شود، قرارداد خرید تعداد زیادی موشک ضد کشتی منعقد کرده بود، اما چون انقلاب شد، طرفین قرارداد از ایفای تعهد خود سر باز زدند. در طول جنگ، نیروی دریایی عراق با موشک‌های ماوریکی که از فانتوم‌ها شلیک می‌شدند، غرق شدند و اگر از حق نگذریم، همان تعداد موشک هارپونی که در اختیار داشتیم هم نقش موثری ایفا کردند.

به هر حال نیاز به موشک ضد کشتی داشتیم و نمی‌شد دست روی دست بگذاریم. سپاه پاسداران برای پوشاندن نقطه ضعف شناورهای خود از راکت انداز کاتیوشا استفاده کرد، اما راستش را بخواهید این راکت‌ها هیچ تأثیری روی نفتکش‌ها نداشتند و آسیب‌های جزئی وارد می‌کردند. به همین خاطر بود که ایران سراغ منبع تأمین تسلیحات خود یعنی چین رفت.

موشک رعد

اولین تلاش سپاه پاسداران برای خرید موشک ضد کشتی از چین، منجر به عقد قرارداد 75 تیر موشک کرم ابریشم از خانواده HY-2 شد. این موشک دارای سوخت مایع بود و ضمن برخورداری از سیستم هدایت راداری فعال، 200 کیلومتر برد داشت. ایران این موشک را در دهه 80 میلادی از چین خرید و حتی در همان زمان هم کارایی چندانی نداشت، زیرا ارتفاع پروازی‌اش به 20 متر از سطح آب دریا می‌رسید و به راحتی با جنگ الکترونیک شکار می‌شد.

البته نیروهای مسلح موفق شدند به کمک همین موشک کرم ابریشم، چند نفتکش مزاحم را از بین ببرند. علاوه بر این توانستیم ۲۰ تیر از همین موشک را از کره شمالی دریافت کنیم و همگی آن‌ها از طریق سکوهای زمینی پرتاب می‌شدند. نسخه بومی سازی موشک کرم ابریشم را در داخل با نام رعد تولید کردیم.

جزئیاتی از تعداد موشک‌های تولید شده رعد در داخل نداریم، اما به احتمال زیاد تا سال 2005 میلادی خط تولید آن‌ها مشغول فعالیت بوده است. موشک رعد در مقایسه با کرم ابریشم HY-2 یک تفاوت مهم و اساسی به نام موتور توربوجت داشت! دو نسخه از روی نمونه چینی ساخته شده که نام یکی صاعقه و دیگری همین رعد است.

موشک صاعقه نسخه‌ای از HY-2 چینی بوده و مجهز به پیشرانه راکتی سوخت جامد است و با برد 130 کیلومتری می‌تواند عملکرد بهتری از رعد داشته باشد. و اما موشک رعد مجهز به پیشرانه توربوجت طلوع 4 شده که براساس موتور فرانسوی TRI60 تکامل یافته است. در قسمت عقب موشک رعد، شاهد تعبیه دو ورودی هوا برای تأمین هوای پیشرانه هستیم و انتهای موشک هم کشیده‌تر است.

رعد از سکوی زمینی پرتاب می‌شود و برای پرتاب از روی سکو به موتور راکتی سوخت مایع متوسل خواهد شد. سپس الباقی مسیر را به کمک موتور توربوجت طلوع ۴ طی می‌کند. کلاهک این موشک ۳۱۵ کیلوگرمی است و از سامانه رادار فعال و یک کاونده فروسرخ برای مرحله آخر استفاده می‌کند. طول موشک رعد به ۷.۴ متر می‌رسد و به طور کلی سامانه‌های ضد موشکی ناوهای دشمن به راحتی می‌توانند آن را کشف و منهدم کنند. به احتمال زیاد تولید این موشک در کشورمان متوقف شده، اما می‌توان گفت که یک سلاح موثر برای مقابله با سکوهای نفتی و نفتکش‌ها محسوب می‌شود.

خانواده موشک‌های نور

موشک رعد و صاعقه را داشتیم و گفتیم که از آن‌ها برای هدف قرار دادن سکوهای نفتی و نفتکش‌های دشمن استفاده می‌شد، اما مشکل بزرگ نیروهای مسلح ایران، موشک ضد کشتی بود که از روی شناورهای جنگی پرتاب شود. متاسفانه همان‌طور که اشاره کردیم، تعداد موشک‌های هارپون به شدت کم بود و فقط می‌توانست روی ناوچه کلاس کمان مستقر شود.

از طرف دیگر موشک‌های ضد کشتی سی کیلیر از شناور کلاس الوند هم کارایی لازم را نداشتند و کرم ابریشم هم که قابلیت نصب روی شناورهای جنگی را داشت، به قدری بزرگ بود که روی شناورهای ما جا نمی‌شد. به همین خاطر بود که نیروهای مسلح کشورمان به فکر ساخت موشکی در حد و اندازه هارپون افتادند.

برای تولید چنین موشکی ایران مجددا به سراغ چین رفت و موفق شد چند تیر موشک C-801 بخرد. این موشک سوخت جامد، تک مرحله‌ای بود و سیستم هدایت رادار فعال و 40 کیلومتر برد داشت. به هر حال از سی 801 مدتی روی شناورهای جنگی ایران استفاده شد و سپس ایران دوباره نسخه ارتقایافته این موشک را با نام C-802 خریداری کرد. سپس مدتی بعد توانست امتیاز تولید آن را در داخل کشور بگیرد و تحت عنوان نور تولید کند.

نور یک موشک کروز با موتور توربوجت و در قد و قواره هارپون بود و توانست پس از تولید در ایران، تبدیل به یکی از گزینه‌های اصلی روی شناورهای جنگی نیروی دریایی (ندسا) شود. در واقع با آمدن این موشک، تمام نمونه‌های قبلی از روی شناورهای جنگی باز شدند و سی ۸۰۲ مستقر شد. علاوه بر این نیروی هوایی هم این موشک را روی فانتوم‌ها نصب کرد و در دو نسخه نور ۱ و ۲ به تولید خود ادامه داد.

نور ۱

اولین موشکی که براساس C-802 چینی ارتقا یافت و در داخل کشور تولید شد، نور 1 است. این موشک قادر به حمل کلاهکی به وزن 165 کیلوگرم با حداکثر برد 50 کیلومتر است و از یک پیشرانه راکتی سوخت جامد بهره می‌برد. از جمله سامانه‌های نور 1 می توان به جستجوگر مونوپالس و فروسرخ برای مراحل نهایی اشاره کرد.

این موشک می‌تواند در ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ متری پرواز کند و در مرحله آخر قبل از اصابت، حداکثر ارتفاع پروازی‌اش به ۵ تا ۷ متر می‌رسد. نور ۱ نه تنها از روی شناورهای جنگی، بلکه از روی جنگنده فانتوم ارتش و بالگردهای دریایی هم پرتاب می‌شود و تولید آن متوقف شده است.

نور ۲

به طور کلی نور 1 همان C-802 چینی بود و تغییراتی در مقایسه با آن نداشت، اما نور 2 که مدتی بعد ارتقا یافت، نسخه بهبودیافته سلاح ضد کشتی چینی هاست. هم اکنون این موشک از موتور توربوجت طلوع 4 بهره می‌برد و ورودی هوایش زیر بدنه قرار دارد. نسخه اولیه نور 2 حداکثر 120 کیلومتر برد داشت و مجهز به رادار DM-3BMonopulse بود.

ارتفاع پروازی این موشک ۵ تا ۷ متر است و از جنگنده یا بالگرد، ناو و ساحل پرتاب می‌شود. در شرایط فعلی، مهم‌ترین موشک ضد کشتی ایران، نور ۲ است که از شناورهای مسلح بزرگ شلیک می‌شود. براساس ادعای نیروهای مسلح، با یک ارتقای مثبت، برد موشک به ۲۰۰ کیلومتر رسیده و برخی منابع معتقدند که حداکثر بردی که می‌توان برایش متصور بود، ۱۷۰ کیلومتر است. همچنین از آنجایی که ارتفاع پروازی این موشک کاهش یافته، باید احتمال داد که تغییراتی روی جنگ الکترونیک آن اعمال شده است تا سامانه‌های دشمن نتوانند روی آن تأثیر بگذارند.

موشک ضد کشتی قادر

موشک ضد کشتی قادر را باید نسخه دوربردتر نور ۲ دانست که بدنه بزرگ‌تری نسبت به آن دارد. شکل و شمایل کلی آن مثل نور ۲ بوده و به احتمال زیاد نسخه ارتقایافته همین سلاح به حساب می‌‍آید. منابع مختلف حداکثر برد قادر را ۲۰۰ کیلومتر و ارتفاع پروازی آن را ۳ تا ۵ متر اعلام کرده‌اند. قلب تپنده این موشک هم موتور توربوجت طلوع ۴ است.

یکی از قابلیت‌های مهمی که گفته شده موشک قادر دارد، پرواز در ارتفاعات پایین‌تر و اوج گیری در مرحله آخر است. در واقع این ویژگی به موشک اجازه می‌دهد تا نزدیکی هدف در ارتفاعات پایین بماند و هنگام حمله، اوج بگیرد و از بالای سر ناو به هدف اصابت کند.

موشک ضد کشتی قدیر

سومین عضو رسمی از خانواده موشک‌های ضد کشتی نور، قدیر است که ۳۰۰ کیلومتر برد دارد و از سال ۱۳۹۴ شمسی خط تولید آن راه اندازی شده است. این سری از موشک‌ها تحویل نیروی دریایی ارتش داده شده تا در نبردهای احتمالی مورد استفاده قرار بگیرند.

موشک ضد کشتی ظفر

موشک ظفر شباهت غیرقابل انکاری با موشک چینی C-704 دارد. به احتمال زیاد در ادامه تغییر شکل موشک‌های ضد کشتی چینی در ایران، ظفر هم متولد شده است. متاسفانه راجع به برد ظفر اطلاعاتی منتشر نشده، اما می‌دانیم که مجهز به سامانه‌های هدایت راداری است و مخصوص پرتاب از شناورهای کوچک طراحی شده. برد آن احتمالا 35 کیلومتر بوده و کلاهک انفجاری 30 کیلوگرمی دارد.

موشک‌های خانواده کوثر

موشک‌های سری نور بسیار بزرگ بودند و نیروهای مسلح نیاز به موشکی کوچک‌تر داشتند تا بتوانند آن را از روی شناورهای کوچکی مثل قایق‌های گشت ساحلی یا شناورهای تندرو و موشک اندازی پرتاب کنند. به همین خاطر ایران علاوه بر تولید نور با الهام از C-802 چینی، سراغ موشک C-701 رفت و کوثر را به دنیا آورد.

کوثر در مقایسه با موشک نور بسیار کوچک‌تر است؛ برای مثال طول نور ۶.۳ متر و وزن آن ۷۱۵ کیلوگرم است در حالی که طول کوثر ۲.۵ متر و وزن آن ۱۱۷ کیلوگرم خواهد بود. هم اکنون کوثر را روی برخی از شناورهای جنگی ارتش و شناورهای تندرو سپاه می‌بینیم. (دارای نسخه ساحل پرتاب نیز است)

کوثر ۱

کوثر را باید سبک‌ترین موشک ضد کشتی ایران بدانیم چرا که تنها 100 کیلوگرم وزن دارد. این موشک که براساس C-701 چینی‌ها ارتقا یافته، مجهز به سامانه‌های اپتیکی بوده و از یک پیشرانه سوخت جامد راکتی بهره می‌برد. با توجه به وزن پایین کوثر، می‎‌توان آن را از هر لانچری پرتاب کرد. برد اعلامی این موشک حداکثر 25 کیلومتر و حجم کلاهک آن 29 کیلوگرم است. سرعت موشک کوثر 1 حداکثر 900 کیلومتر بر ساعت بوده و قابل پرتاب از پرتابگرهای زمینی و قایق‌های موشک انداز کلاس ذوالفقار است.

کوثر ۲

موشک ضد کشتی کوثر ۲ شباهت‌های زیادی به نسخه اولیه خود دارد، با این تفاوت که از سامانه هدایت اپتیک حرارتی بهره می‌برد و یک رادار میلی موجی هم برای انتهای مسیر خود دارد. پیش از شلیک شدن، دوربین اپتیک حرارتی روی هدف قفل می‌کند و سپس موشک به هدف نزدیک می‌شود تا آن درگیر شود.

نکته مهم اینکه کوثر 1 را نمی‌شد در شب و شرایط آب و هوایی نامساعد مورد استفاده قرار داد، در حالی که کوثر 2 با چنین قابلیتی توسعه یافته است. کوثر 2 را باید نسخه ارتقایافته موشک TL-10 چینی‌ها دانست.

موشک‌های خانواده نصر

نیروهای مسلح پس از تولید موشک‌های کوچک و کم وزن خانواده کوثر، سراغ موشک TL-6 چینی‌ها رفتند و براساس آن موفق به توسعه موشک‌های خانواده نصر شدند. در ادامه با اعضای این خانواده آشنا خواهیم شد.

نصر

یکی از موشک‌های کوتاه برد ضد کشتی ایران که براساس تی ال ۶ توسعه پیدا کرده، نصر است. حداکثر برد این موشک ۳۵ کیلومتر بوده و مجهز به سامانه‌های هدایت اپتیک حرارتی و میلی موجی است. موشک نصر را می‌توان از پرتابگرهای زمینی، قایق‌های سریع موشک انداز، بالگردها و جنگنده‌هایی مثل فانتوم پرتاب کرد.

وزن کلاهک آن ۱۵۰ کیلوگرم و وزن کلی موشک ۳۵۰ کیلوگرم است. قلب تپنده نصر را یک پیشرانه راکتی سوخت جامد زنده نگه می‌دارد که قبلا در موشک‌های کوثر شاهد کارایی آن‌ها بودیم. از آنجایی که نصر مجهز به سامانه هدایت اپتیکی شده، قابلیت استفاده علیه اهداف زمینی را هم دارد.

بصیر

یک مرحله بالاتر از موشک نصر را باید بصیر نامید. روی این سلاح ضد کشتی یک دوربین دید حرارتی نصب شده و سامانه ارتفاع یاب بهتری به منظور پرواز در ارتفاعات پایین دارد. جزئیات فنی مثل برد و سرعت از بصیر منتشر نشده، اما احتمال می‌دهیم که تفاوتی با نصر نداشته باشد. کاونده اپتیک حرارتی به بصیر اجازه می‌دهد تا در شب و شرایط آب و هوایی نامساعد هم قادر به پرواز کردن باشد.

نصیر

موشک نصیر با توجه به نصر و بصیر توسعه یافته اما یک تفاوت عمده و اساسی با آن‌ها دارد. موتور دو موشک اول از نوع راکتی بوده در حالی که نصیر مجهز به یک پیشرانه توربوجت مثل نور است و حتی زیر بدنه ورودی هوا دارد. همچنین یک موتور سوخت جامد خواهد داشت. نصیر را می‌توان از روی پرتابگرهای زمینی و دریایی پرتاب کرد. به احتمال زیاد برد بیشتری از نصر و بصیر دارد و به گفته برخی از منابع، بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ کیلومتر است.

خلیج فارس

نیروهای مسلح کشورمان یک موشک قدیمی به نام فاتح ۱۱۰ از خانواده موشک‌های فاتح دارند و خلیج فارس هم براساس همین موشک توسعه یافته است. این موشک ضد کشتی مجهز به یک دوربین اپتیکی برای اکتساب هدف شده و علیرغم اینکه شبیه فاتح ۱۱۰ است، اما در کنار سامانه اپتیک مجهز به اینرسی هم شده تا بتواند هنگام شیرجه زدن به کمک دوربین هدف را کسب و به طرف آن حمله کند.

داشتن اپتیک برای چنین موشکی می‌تواند به این معنی باشد که فقط می‌توان از آن در روز روشن و شرایط آب و هوایی مساعد استفاده کرد. همچنین با سرعت ۳.۵ ماخ هنگام شیرجه زدن، بعید به نظر می‌رسد که بتوان کسب هدف را به دقت انجام داد. به هر حال این موشک بارها آزمایش شده و حداقل در یکی از تصاویر آن می‌بینیم که موفق عمل کرده است.

فاتح مبین

موشک ضد کشتی فاتح مبین را باید تلفیقی از فاتح ۱۱۰ و ۳۱۳ دانست. یکی از قابلیت‌های مهم این موشک، تجهیز آن با دوربین ترمال یا دوربین دید حرارتی برای مرحله آخر است. کلاهک فاتح مبین از نوع جداشونده است و از این نظر با موشک ذوالفقار شباهت دارد. چند ویژگی باعث تمایز این سلاح در مقایسه با خلیج فارس می‌شود که عبارتنداز:

فاتح مبین مجهز به دوربین دید حرارتی است و می‌تواند هم در روشنایی روز و هم در تاریکی شبد و شرایط آب و هوایی نامساعد، عملکرد مطلوبی داشته باشد. همچنین کلاهک جداشونده به موشک اجازه می‌دهد تا دقت بیشتری داشته باشد و کشف آن سخت‌تر شود. برد فاتح مبین ۵۰۰ کیلومتر عنوان شده و امکان شلیک علیه اهداف زمینی و دریایی فراهم است.